عوامل فراموشی (قرآن)در زمینه عوامل فراموشی با دو دسته از آیات مواجه هستیم: دسته‌ای از آنها عوامل مؤثر در فراموشی را بیان می‌کنند مانند شیطان و دسته دیگر عواملی را بیان می‌نمایند که زمینه‌ساز فراموشی هستند؛ این دسته در واقع خود عامل فراموشی نیست؛ بلکه تنها زمینه و شرایط را برای فراموشی مهیّا می‌کند مانند: پیری، رفاه، عدم تعقل. ۱ - شیطاندسته اوّل که خود عامل فراموشی بوده، همان شیطان است که سبب فراموشی در انسان می‌شود: ۱. ... وَ إِمَّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطانُ فَلا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرى مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ. «...من (در آن جا) فراموش کردم جریان ماهی را بازگو کنم و فقط شیطان بود که آن را از خاطر من برد...» ۲. قالَ أَ رَأَيْتَ إِذْ أَوَيْنا إِلَى الصَّخْرَةِ فَإِنِّي نَسِيتُ الْحُوتَ وَ ما أَنْسانِيهُ إِلَّا الشَّيْطانُ أَنْ أَذْكُرَهُ .... ۳. اسْتَحْوَذَ عَلَيْهِمُ الشَّيْطانُ فَأَنْساهُمْ ذِكْرَ اللَّهِ .... اصولاً سلاح شیطان برای گمراه کردن و وادار کردن مردم به فراموشی از یاد خداوند و به طور کلّی فراموش کردن خیر و مصلحت بندگان، همان نفوذ و تأثیر او در وجود انسان‌ها از طریق انگیزه و شهوات خودشان بوده که اساساً این یک نقطه ضعف در سرشت بشر است و ناشی از علاقه طبیعی انسان به اِشباع انگیزه‌ها و رسیدن به لذایذ دنیوی است. شیطان اصولاً از همین طریق بر همه مسلط می‌شود؛ یعنی ابتدا خواسته‌های مختلفی را در وجود بشر می‌انگیزد و بعد به دنبال آن کشانده و در نتیجه از یاد خدا بازمی‌دارد. [۴]
نجاتی، محمد عثمان، قرآن و روانشناسی، ترجمه عباس عرب، ص۲۷۶.
۲ - رفاهازعواملی که زمینه‌ساز برای فراموشی در قرآن ذکر شده، رفاه، آسایش و زیاد بودن نعمتهای مادی و غرق شدن در آن است: ۱. قالُوا سُبْحانَکَ ما کانَ یَنْبَغی لَنا أَنْ‌نَتَّخِذَ مِنْ دُونِکَ مِنْ أَوْلِیاءَ وَ لکِنْ مَتَّعْتَهُمْ وَ آباءَهُمْ حَتَّی نَسُوا الذِّکْرَ وَ کانُوا قَوْماً بُوراً «(در پاسخ) می‌گویند: منزّهی تو! برای ما شایسته نبود که غیر از تو اولیایی برگزینیم، ولی آنان و پدرانشان را از نعمت‌ها برخوردار نمودی تا این‌که (به جای شکر نعمت) یاد تو را فراموش کردند و تباه و هلاک شدند.» مقصود از «ذكر» مى‌تواند ياد خدا باشد. ۲. وَ إِذا مَسَّ الْإِنْسانَ ضُرٌّ دَعا رَبَّهُ مُنِيباً إِلَيْهِ ثُمَّ إِذا خَوَّلَهُ نِعْمَةً مِنْهُ نَسِيَ ما كانَ يَدْعُوا إِلَيْهِ مِنْ قَبْلُ .... ۲.۱ - توضیح و تفسیرمشرکان به جای این‌که رازق این نعمت‌ها را بشناسند و به شکر و طاعتش پردازند، در گرداب غفلت و غرور فرو رفتند، خدا و روز قیامت را به دست فراموشی سپردند. بنابراین زندگی مرفه برای جمعیتی کم ظرفیت و سست ایمان، از یک سو «غرور آفرین» است؛ چرا که وقتی به نعمت فراوان برسند، خود را گم کرده و خدا را فراموش می‌نمایند، حتی گاه فرعون وار کوس «انا رب الاعلی» می‌زنند! و از سویی دیگر دنبال آزادی مطلق بوده و هیچ محدودیتی در کامجویی از لذائذ دنیوی ندارند، و تمام قید و بندهایی که از قبیل حلال، حرام، مشروع و نامشروع آنها را از رسیدن به اهدفشان منع می‌کند، کنار گذاشته و نمی‌خواهند در برابر قوانین و مقررات دینی سر تعظیم فرود آورند و روز حساب و جزا را بپذیرند. ضمنا در آیه شریفه بر مرفه بودن زندگی نیاکان آنها نیز تکیه شده؛ زیرا هنگامی که انسان از کودکی در ناز و نعمت پرورش بیابد، طبیعی است که میان خود و دیگران جدایی و امتیاز می‌بیند و به آسانی حاضر نیست که منافع مادی و زندگی مرفه خود را از دست بدهد. ۳ - پيرىسالخوردگی، از عوامل فراموشى انسان است که به تعبیر قرآن، دوران فراموشكارى انسان در سالخوردگى، يكى از پست‌ترين حالتهاى انسان است: ۱. ... وَ مِنْكُمْ مَنْ يُرَدُّ إِلى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْ لا يَعْلَمَ بَعْدَ عِلْمٍ شَيْئاً .... ۲. وَ مِنْكُمْ مَنْ يُرَدُّ إِلى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْلا يَعْلَمَ مِنْ بَعْدِ عِلْمٍ شَيْئاً .... ۴ - عدم تعقّلعدم تعقّل نسبت به ناپسندى عمل، عامل فراموشى: أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْكِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ. ۵ - فسقفسق، عامل فراموشى تذكّرات موعظه‌گران: فَلَمَّا نَسُوا ما ذُكِّرُوا بِهِ أَنْجَيْنَا الَّذِينَ يَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَ أَخَذْنَا الَّذِينَ ظَلَمُوا بِعَذابٍ بَئِيسٍ بِما كانُوا يَفْسُقُونَ. ۶ - پانویس
۷ - منبعسایت پژوهه. مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲۲، ص۷۷، برگرفته از مقاله «عوامل فراموشی». رده‌های این صفحه : فراموشی | موضوعات قرآنی
|